Một lá thư tới Braxin

Written By Mark Manson

Lễ hội Carnaval đã kết thúc, năm mới “thật” đã đến rồi, và ngày mai, tôi sẽ lên đường, trở về đất nước quê hương tôi.

Như hầu hết những gã gringos, mục đích ban đầu của tôi khi đến Brazil là để tiệc tùng, tận hưởng những bãi biển, và gái brazil. Tôi không hề có ý định sẽ dành phần lớn thời gian của 4 năm sau đó trong phạm vi biên giới đất nước của bạn. Tôi học được rất nhiều về văn hóa, ngôn ngữ, truyền thống của các bạn, và vào cuối năm nay, tôi sẽ cưới một trong các cô gái ở đất nước này.

Việc Brazil có rất nhiều vấn đề nghiêm trọng chẳng còn là bí mật của ai cả. Chúng ta đều biết Brazil có khủng khoảng chính trị, khủng hoảng kinh tế, liên tục các vấn đề về an ninh phát sinh, khoảng cách thu nhập giàu nghèo lớn, và bây giờ thêm Zika, rõ ràng sẽ là một cuộc khủng hoảng y tế.

Sau nhiều năm, tôi đã gặp gỡ nhiều người Brazil đặt cùng một câu hỏi với tôi rằng “tại sao? Tại sao Brazil lại quá tồi tề như thế? Tại các các quốc gia châu Âu hay Bắc Mỹ lại thịnh vượng và an toàn trong khi Brazil cứ mãi lặp đi lặp lại các chu kỳ phát triển một chút rồi lại khủng hoảng?”

Trong quá khứ, tôi đã có nhiều cuộc thảo luận lý thuyết về các hệ thống nhà nước, lịch sử chế độ thực dân, các chính sách kinh tế, v..v và v..v. Rõ ràng là có một số lý thuyết giải thích cho một số vấn đề. Nhưng gần đây, tôi đi đến một kết luận khác. Một kết luận và nhiều người sẽ thấy tự ái. Tuy nhiên, khi tôi đề cập đến kết luận này với một số người bạn Brazil của tôi thì họ lại kêu gọi tôi hãy viết ra và chia sẻ.

Thì đây: vấn đề chính là ở các bạn.

Các bạn chính là vấn đề.

Đúng rồi đấy, bạn đọc đúng rồi đấy: các bạn là vấn đề. Tôi chắc các bạn không muốn trở thành vấn đề, nhưng các bạn lại chủ động tham ra vào vấn đề và duy trì vấn đề, hàng ngày luôn.

Bởi vì không chỉ là các lãnh đạo chính trị, không chỉ các ngân hàng hay các công ty xây dựng hay dầu khí hay thậm chí là các vấn đề thực tiễn tệ hại đang diễn ra quanh các bạn mới là vấn đề.

Mà chính văn hóa, niềm tin và cách nghĩ đặt nền móng cho việc người Brazil chọn suy nghĩ và sống cuộc sống của mình trên đất nước của chính mình là vấn đề chính.

Vấn đề là cách nghĩ và những tiêu chí mà bạn và những người quanh bạn quyết định chấp nhận là OK, khi chẳng có gì trong những cách nghĩ và tiêu chí ấy là OK cả.

Hãy tưởng tượng bạn đang lái một cái xe với bạn mình vào đêm muộn. Bạn của bạn lao xuống một con dốc tối vắng người. Bạn của bạn có uống chất cồn trước đó và không chú ý nên gây ra tại nạn đâm vào một chiếc xe đắt tiền đỗ ở ven đường. Trước khi có người phát hiện, các bạn chuồn êm.

Ngày hôm sau, cảnh sát gõ cửa nhà bạn hỏi về chiếc xe bị đâm và họ hỏi bạn có biết gì về việc này không.

Bạn sẽ làm gì? Liệu bạn sẽ: A) nói dối và nói tôi không biết tí gì và bảo vệ bạn của mình?; hay B) nói sự thật với cảnh sát những gì đã xảy ra và buộc bạn mình phải chịu trách nhiệm với lỗi lầm mà anh ta gây ra?.

Tôi tin chắc hầu hết người Brazil sẽ chọn A. Tôi tin rằng hầu hết dân gringos sẽ chọn B. Và đây chính là lý do cơ bản tại sao các quốc gia gringo lại giàu mạnh và vận hành đúng chức năng và Brazil thì không. Tại các quốc gia gringo, mọi người có nhận thức rằng công lý và trách nhiệm quan trọng hơn bất kể cá nhân cụ thể nảo. Đó chính là lương tâm xã hội, là nền tảng cơ bản của một xã hội vận hành cao không tính đếm đến một dạng thức mà các bạn cho là ích kỷ.

Hầu hết người Brazil hy sinh cho gia đình và thân bằng cố hữu bởi vì họ tin rằng nếu họ không làm vậy nghĩa là họ ích kỷ.

Nhưng tôi tại tin rằng văn hóa Brazil vốn là ích kỷ. Chỉ quan tâm đến gia đình và thân bằng cố hữu chính là một dạng thức của ích kỷ.

Bạn biết đó tất cả những chính trị gia, thương nhân, cảnh sát hay liên đoàn tham nhũng đều vì cùng lý do này. Tôi đảm bảo với các bạn rằng hầu hết những cán bộ tham nhũng Brazil điều chỉnh sự dối trá và ăn cắp của mình bằng biện hộ rằng “tôi làm những điều này vì gia đình tôi”. Họ muốn đem lại cho gia đình cuộc sống tốt hơn, muốn gửi con cái đến trường xịn hơn, muốn chuyển đến sống ở khu vực an toàn hơn.

Người Brazil sẽ thường lừa những người lạ nếu có thể để đem lại lợi ích cho gia đình họ và gọi đó là sự hy sinh. Trên thực tế không thể gọi đó là sự hy sinh. Hy sinh nghĩa là từ bỏ lợi ích của bản thân mình cho người xa lạ và vì những điều tốt đẹp cho toàn xã hội trên diện rộng.

Ngoài ra còn có cái gọi là lòng tự hào/tự mãn liên quan ở đây. Tôi đã rất ngạc nhiên khi lần đầu học được rằng gọi ai đó là “tự mãn” trong tiếng Bồ Đào Nha nghe không thấy chối tai hay xúc phạm như trong tiếng Anh. Và bây giờ thì tôi tin rằng đây là một trong số các khác biệt quan trọng giữa hai nền văn hóa.

Vài tuần trước, hôn thê của tôi và tôi du lịch đến một bãi biển nổi tiếng ở Brzil. Chúng tôi quá thất vọng, nước biển thì bẩn thỉu. Bờ biển xấu xí. Và tảng đá nổi tiếng gần đó thì nhỉ nhỏ bằng nửa những gì chúng tôi tưởng tượng.

Khi chúng tôi quay trở lại São Paulo và kể lại với vài người người bạn vụ này, phản ứng đầu tiên của họ là: “thế rồi các bạn vẫn chụp ảnh ở tảng đá đó chứ?”

Nghe thì có vẻ chỉ là một lời nói vô tình và ngây thơ, nhưng với tôi, nó phản ánh cốt lõi của một vấn đề khác của văn hóa Brqazil: đó là mọi người quan tâm quá nhiều đến việc hình ảnh của họ trông thế nào hơn là bản chất thật họ là thế nào.

Và, thật ra thì Brazil không phải là quốc gia duy nhất có vấn đề này, nhưng tôi nhận thấy vấn đề này nổi cộm hơn nhiều nơi tôi đã từng qua.

Đó là lý do tại sao người giàu Brazil sẵn sàng trả cao gấp đôi gấp ba cho một cái áo hay một món trang sức hay thuê vú em, ô sinh trong khi họ có thể tự nuôi dạy con cái hay dọn dẹp nhà cửa của chính mình. Bởi vì những điều này khiến họ trông có vẻ giàu có. Và cũng là điều tại sao người Brazil mua hàng hóa theo bộ 12 hay 24: bởi vì họ muốn trông có vẻ như họ có khả năng chi trả cho cả cái TV trong khi trên thực tế là họ không thể. Đó cũng là lý do tại sao một số người Brazil nghèo sẵn sàng bắn ai đó chỉ vì một cái xe máy hay bắt cóc một người chỉ vì vài ngàn reais: bởi vì họ mốn trông thành đạt mà không phải đóng góp gì cho xã hội để đạt được sự thành đạt thực sự.

Nhiều người gringos tin rằng người Brazil lười biếng. Tôi không nghĩ người Brazil lười chút nào. Ngược lại là khác, người Brazil có nhiều năng lượng hơn bất cứ dân tộc nào tôi từng biết trên thế giới (hãy xem Carnaval).

Vấn đề là người Brazil tập trung tất cả năng lượng và sự tự mãn vào việc làm ra vẻ nổi tiếng và hào nhoáng chứ không phải vào lao động, làm việc tạo ra điều gì đó làm nên sự nổi tiếng và hào nhoáng; họ tập trung vào việc làm thế nào để mọi người nghĩ họ là người thành công hơn là làm việc để khiến họ trở nên thực sự thành công.

Sự tự mãn không phải là hạnh phúc. Tự mãn là phiên bản photoshop tệ hại của hạnh phúc. Nó trông có vẻ đẹp nhưng nó không có thực và nó hoàn toàn không thể tồn tại lâu.

Tự mãn là chuốc lấy thất bại. Nếu bạn cần mua một món hàng đắt hơn nhiều giá trị sử dụng của nó để cảm thấy mình đặc biệt thì bạn hoàn toàn không đặc biệt. Nếu bạn cần phải trả tiền cho ai đó để cảm thấy mình đặc biệt thì bạn hoàn toàn không đặc biệt. Nếu bạn cần làm tổn thương người khác hay dối trá lừa lọc để cảm thấy mình thành đạt thì bạn hoàn toàn không thành đạt. Trong trường hợp này, đường tắt là vô tác dụng.

Sự tự mãn kiểu này khiến bạn thỏa hiệp với những hành xử tồi tệ quanh mình. Khi bạn quá quan tâm vào việc những người khác nghĩ gì về bạn, bạn cần những người khác sẽ thấy bạn hào nhoáng, hay hài hước hay nổi tiếng, bạn sẽ sẵn sàng giấu đi những mối quan hệ tồi tệ và những điều không tốt đẹp trong đời bạn.

Ở Brazil, nếu ai đó đến muộn 1 tiếng, mọi người sẽ chờ đợi đến khi người đó đến. Nếu ai đó muốn đi sớm thì phải tự đi một mình, và được gọi là kẻ ngu dở. Nếu ai đó trong gia đình vận hành đời mình chả ra gì và tiêu hét tiền bạc, những thành viên khác cần phải hỗ trợ giúp đỡ và cho tiền người này. Nếu ai đó không gia đình có công việc tốt và kiếm được nhiều tiền thì phải cho tiền những người khác. Nếu ai đó trong nhóm bạn không muốn làm một điều gì đó, thì những người khác cũng không nên làm. Nếu ai đó trong nhóm bạn tự làm một điều gì đó theo ý mình, hhoj sẽ bị coi là đi ngược với số động và là người ích kỷ.

Là một gringo thì tôi thường chả thèm quan tâm mọi người nghĩ gì về mình. Sự tuân theo số đông kiểu trên khiến tôi chỉ thấy sự thiếu tôn trọng và phá hoại cá nhân. Hết trường hợp này đến trường hợp khác. Tôi thấy người Brazil bênh vực “nạn nhân” và trừng phạt trên phương diện xã hội với người thành công một cách độc lập theo cách riêng.

Khi bạn bênh vực những người thất bại hay mất mát do làm việc gì đó sai, bạn khiến họ không có động lực cải thiện bản thân. Trên thực tế, bạn khiến họ hoàn toàn phụ thuộc vào những người quanh họ hơn là gúp họ phương thức tự đứng lên và phương thức tạo ra thứ gì đó cho chính mình.

Khi bạn xa lánh một người chỉ vì người đó thành công hơn những người khác, bạn làm thui chột những tài năng và tham vọng tạo ra sự tiến bộ cho đất nước. Bạn không cho mọi người kéo bạn ra khỏi đống bùng nhùng và khuyến khích các nhà lãnh đạo thao túng và tầm thường cứ ngồi trên ghế của mình.

Bạn có thấy không? Khi bạn trừng phạt trên phương diện xã hội với những người thành công theo ý tưởng độc lập và tử tế, thì có nghĩa là cách quy nhất để thành công là cũng làm giống người khác là lọc lừa và dối trá. Và bạn thấy đó, bạn có Brazil của mình.

Có những lúc cách đối đãi tốt nhất với người luôn đến muộn là để họ lại. Bởi vì chỉ có làm vậy mới khiến họ học được rằng họ phải quản lý thời gian cả mình và tôn trọng thời gian của người khác.

Có những lúc cách đối đãi tốt nhất với người đã phá hoại hết tiền của mình là để họ tự vật lộn trong khó khăn và khổ sở một thời gian. Bởi vì chỉ có làm vậy mới khiến họ học cách chịu trách nhiệm trong tương lai.

Có những lúc cách đối đãi tốt nhất với người trong gia đình khi họ đang bực tức là “tự tiêu hóa” đi bởi vì làm gì có cách nào khác giúp họ tiếp tục sống?

Tôi không muốn nói tất cả những điều này và mang lại cho các bạn cảm giác vì mày là Gringo nên mày biết hết mọi thứ sao? Không, tôi không biết tuốt. Và chúa cũng biết rằng chính đất nước của tôi cũng có nhiều vấn đề tệ hại (tôi đã viết một bài 15 trang về những điều hết sức tệ hại ở nước Mỹ) .

Nhưng rất nhanh sau đây, Brazil sẽ là một phần của cuộc đời tôi, một phần của gia đình tôi. Là bạn của tôi, là một nửa dòng máu của con tôi nếu tôi có con.

Và vì lý do đó, tôi cảm thấy cần chia sẻ những điều này một cách cởi mở, chân thành, cộng với tình yêu như một người bạn chia sẻ thẳng thắn với một người bạn, mặc dù có thể gây đau đớn.

Và cũng bởi vì tôi mong sau đó mọi thứ sẽ tốt hơn.

Có thể các bạn đã tự nhận thức được những điều này, nhưng nếu các bạn chưa, tôi sẽ là một trong số những người sẽ nói cho các bạn biết: mọi thứ sẽ không tốt lên nhanh đâu. Chính phủ của các bạn sẽ không thể đơn giản trả hết các món nợ mà đất nước các bạn đang nợ trừ khi các bạn cải cách toàn bộ hiến pháp. Các doanh nghiệp lớn khiến nền kinh tế của các bạn vay quá nhiều tiền nóng vào những năm 2008-2010 và có thể họ sẽ không thể có khả năng chi trả. Rất nhiều trong số các doanh nghiệp này sẽ phá sản trong những năm tới đây và sẽ khiến khủng hoảng ngày càng nghiêm trọng. Giá các mặt hàng của các bạn so với thế giới sẽ xuống rất thấp và sẽ không có dấu hiệu tăng lên, có nghĩa là sẽ không có tiền chảy vào đất nước của các bạn. Các bạn là đất nước có số dân mắc nợ cao và chi tiêu thái quá trong một thị trường lao động nhỏ hẹp với thuế quá cao. Tất cả những điều này sẽ bóp nghẹt sản xuất của người dân.

Các bạn tiêu rồi, các bạn có thể thoát khỏi Dilma hay thoát khỏi PT (2 trong số các lãnh đạo của Brazil). Các bạn có thể giảm thuế hay tái thiết hiến pháp (và các bạn nên làm thế), nhưng kết quả sẽ không đáng kể. Những lỗi hệ thống này đã hình thành hàng thế kỷ rồi và các bạn sẽ phải sống chung với lũ.

Các bạn sẽ phải chấp nhận 5 đến 10 năm nữa không có cơ hội gì. Nếu các bạn là những người Brazil trẻ, những thứ các bạn trông đợi khi lớn lên sẽ không có. Nếu các bạn thuộc thế hệ 30 hay 40 tuổi, những năm tháng kinh tế tốt nhất đã lùi vào dĩ vãng. Nếu các bạn trên 50, thì đấy, các bạn chắc đã xem bộ phim này rồi phải không?

Thật là câu chuyện đáng buồn, chỉ là nó diễn ra hết thập kỷ này đến thập kỷ khác. Dân chủ sẽ không giải quyết vấn đề. Một Bộ luật thực đẹp cũng không giải quyết được vấn đề. Mang hàng triệu người ra khỏi đói nghèo cũng không giải quyết được vấn đề.

Vấn đề sẽ vẫn còn đó. Bởi vì vấn đề chính là cách nghĩ của con người. Vấn đề sẽ lặp đi lặp lạ trừ khi các bạn phát triển một nền văn hóa đẹp và cởi mở.

O jeitinho (https://en.wikipedia.org/wiki/Jeitinho)(một khái niệm về cách sống ở Brazil)  phải bị tiêu trừ. Sự tự mãn độc hại cần phải bị tiêu trừ. Sự thiếu trách nhiệm (giải trình) cần phải bị tiêu trừ. Và phương thức để tiêu trừ những thứ này là phải có đủ những người Brazil thức tỉnh lương tâm chọn thay đổi chúng trong chính cách nghĩ, cách sống và cách hành xử của chính mình.

Không giống như các cuộc cách mạng bên ngoài, điều xảy ra quá thường xuyên trong lịch sử của các bạn, đây là cuộc cách mạng bên trong tâm trí con người, là cuộc đấu tranh trong trái tim và trí não của các bạn.

Các bạn sẽ phải chọn nhìn nhận sự việc dưới ánh sáng mới. Các bạn phải đưa ra những hệ tiêu chí và giá trị mới cho chính mình và những người quanh mình. Các bạn phải đòi hỏi thời gian của mình được tôn trọng. Các bạn phải yêu cầu những người xung quanh mình có trách nhiệm với chính những hành động của họ. Các bạn phải ưu tiên sự an toàn và xã hội trong sạch lên trên các quyền lợi của bản thân, gia đình và thân bằng cố hữu của mình. Các bạn phải để những người quanh mình tự giải quyết vấn đề của họ và đừng trông đợi ai sẽ giải quyết thay mình những vấn đề của chính mình.

Đây là những sự lựa chọn phải thực hiện hàng ngày, cho đến khi cuộc cách mạng trong tâm khảm các bạn thành công. Tôi lo sợ rằng các bạn sẽ lặp đi lặp lại các lỗi đã mắc nêu trên qua hết thế hệ này đến thế hệ khác trong tương lai.

Có những niềm vui thực sự hiếm có và đặc biệt bên trong Brazil của các bạn. Đó chính là điều lôi cuốn tôi đến đất nước này nhiều năm trước và sẽ giữ tôi quay lại. Nhưng tôi chỉ mong một ngày nhiềm vui đó là cho toàn xã hội của các bạn.

Một người bạn,

Mark

Dịch bởi AnhThu Bui